Tijdens mijn bezoek aan de tentoonstelling Trains & Royals in het museum “TrainWorld”, viel mijn oog op een attribuut in één van de gerestaureerde slaapcoupés. Een prachtige pentekening met verschillende vogelsoorten. Volgens het plattegrond van de wagons bevond de pentekening zich in één van de slaapcompartimenten van de hoogwaardigheidsbekleders. Bijgevolg rees de vraag of er iemand van de Koninklijke Familie interesse had in vogels en vogelspotten. En zo begon mijn zoektocht…
Als de woorden ‘natuur’ en ‘koningshuis’ in één zin voorkomen, wordt er spontaan gedacht aan de jachtpartijen die zij houden met hun vrienden en kennissen. Kijk maar naar onze noorderburen, die enkele jaren geleden ophef hebben veroorzaakt tijdens de jachtpartij in het Nationaal Park Hoge Veluwe. Als we ons de vraag stellen wie van het koningshuis zich het meest heeft ingezet voor dieren, denken we meteen aan Prins Laurent en zijn liefdadigheidswerk voor daklozen en hun dieren.
Of wie herinnert er zich nog zijn bezoek aan het nationaal kampioenschap van de Algemene Ornithologische Bond te Sint-Niklaas, waar hij een niet al te leuke boodschap meegaf voor de volière-houders: “Zelf heb ik thuis geen vogels. Een vogel hoort niet in een kooi.”
Of wie herinnert er zich nog zijn bezoek aan het nationaal kampioenschap van de Algemene Ornithologische Bond te Sint-Niklaas, waar hij een niet al te leuke boodschap meegaf voor de volière-houders: “Zelf heb ik thuis geen vogels. Een vogel hoort niet in een kooi.”
Ik vraag me persoonlijk af waar Prins Laurent zijn voorliefde voor dieren vandaan heeft? Zou het mogelijk komen van zijn overgrootmoeder Elisabeth?
Alvorens over te gaan tot het artikel wil ik via deze weg mijn dank betuigen aan het Koninklijk Archief, meer bepaald aan archivaris Baudoin D’hoore. Bijkomend krijgt de Brusselse heemkundige kring LaCa een persoonlijke dank voor hun werk om het boek van koningin Elisabeth te digitaliseren. Geïnteresseerden kunnen contact met hen (info@laca.be) opnemen voor een digitale versie tegen een betaling van 7,5 euro.
Elisabeth, Koningin der Zangvogels
Elisabeth Gabriele Valérie Marie, beter gekend als koningin Elisabeth, was de derde koningin der Belgen en vrouw van koning Albert I. Ze was geboren te Possenhofen op 25 juli 1876 en had de titel prinses von Wittelsbach en hertogin in Beieren.
In ons land is ze vooral bekend om haar liefde voor muziek. Dit weten we ondertussen al van de jaarlijkse Elisabethwedstrijd voor muziek en zang. Daarnaast had ze de onterechte bijnaam, de Rode Koningin, omdat ze Mao en de Sovjet Unie bezocht. Ook omwille van haar interesse in de zogezegde “linkse” kunstenaars, artiesten en wetenschappers. Zo had ze zelfs een vriendschappelijke band met de Duitse genie Albert Einstein.
In ons land is ze vooral bekend om haar liefde voor muziek. Dit weten we ondertussen al van de jaarlijkse Elisabethwedstrijd voor muziek en zang. Daarnaast had ze de onterechte bijnaam, de Rode Koningin, omdat ze Mao en de Sovjet Unie bezocht. Ook omwille van haar interesse in de zogezegde “linkse” kunstenaars, artiesten en wetenschappers. Zo had ze zelfs een vriendschappelijke band met de Duitse genie Albert Einstein.
Wat velen wellicht niet weten, is dat koningin Elisabeth een liefde had voor de natuur en voornamelijk voor vogels.
Op haar eigen initiatief vroeg ze de hulp van een ervaren persoon en werd een prachtige collectie van vogelzang geproduceerd op 4 langspeelplaten, met bijbehorende boeken over de opnames (zowel in de Nederlandse als in de Franse taal).
Op haar eigen initiatief vroeg ze de hulp van een ervaren persoon en werd een prachtige collectie van vogelzang geproduceerd op 4 langspeelplaten, met bijbehorende boeken over de opnames (zowel in de Nederlandse als in de Franse taal).
Tijdens een officieel bezoek bij de Britse koning George VI kwam koningin Elisabeth in contact met Ludwig Koch. Hij was de eerste die een geluidsboek maakte. Door het gebruik van de laatste technologieën van de grammofoon, nam hij dierengeluiden op en illustreerde deze in een begeleidend boek.
Dankzij de deskundige hulp van Ludwig Koch werden de opnames gestart in het paleis van Laken en begon zo een koninklijke samenwerking met koningin Elisabeth.
Het werk begon in 1938, maar pas na 12 jaar, ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog, keerde Ludwig Koch terug naar België om zijn werk te hervatten.
Dankzij de deskundige hulp van Ludwig Koch werden de opnames gestart in het paleis van Laken en begon zo een koninklijke samenwerking met koningin Elisabeth.
Het werk begon in 1938, maar pas na 12 jaar, ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog, keerde Ludwig Koch terug naar België om zijn werk te hervatten.
“Tussen al wat mooi en beminnenswaardig is op onze wereld, is er wellicht niets dat ons meer ontroert dan de zang der vogels.” - Koningin Elisabeth, lente 1952
Met als doel schoolkinderen mee en meer te laten genieten van de prachtige vogelzang, werd dit project door hare majesteit met volle overgave uitgevoerd.
Duizenden exemplaren werden geproduceerd, waarvan een groot deel naar de Belgische scholen ging. Duizend exemplaren werden verkocht aan het publiek en de resterende 1.000 platen hield onze koningin om uit te delen aan wie het waardig was. In totaal heeft dit project zo’n 250.000 Belgische Frank gekost (ongeveer 6200 Euro).
Duizenden exemplaren werden geproduceerd, waarvan een groot deel naar de Belgische scholen ging. Duizend exemplaren werden verkocht aan het publiek en de resterende 1.000 platen hield onze koningin om uit te delen aan wie het waardig was. In totaal heeft dit project zo’n 250.000 Belgische Frank gekost (ongeveer 6200 Euro).
Een primeur voor België en een lust voor oog en oor van de ornithologen. De teksten en geluiden werden geschreven en opgenomen door Ludwig Koch en zijn team. Afwisselend uitgevoerd in de parken van Laken, het domein in Boechout en het Meerdaalwoud. De ganse installatie aan materiaal telde 96 kisten en een mobiele opnamestudio. Gezien er met de vroege ochtendstond moest gewerkt worden, kregen de techniekers de kans om te verblijven in het Paleis van Laken. Wat een eer!
De toewijding van Koningin Elisabeth was groot. De vroege uurtjes van 2u tot 5u in de ochtend schrokken haar niet af.
De techniekers waren vol bewondering over haar vogelkennis. Zo is er een leuke anekdote dat men er niet in slaagde de nachtzang van de Nachtegaal op te nemen. Midden in de opname van zijn lied stopte hij telkens bruusk, maar wanneer Koningin Elisabeth de toon terug aangaf door te fluiten, zette de Nachtegaal zijn lied verder.
De techniekers waren vol bewondering over haar vogelkennis. Zo is er een leuke anekdote dat men er niet in slaagde de nachtzang van de Nachtegaal op te nemen. Midden in de opname van zijn lied stopte hij telkens bruusk, maar wanneer Koningin Elisabeth de toon terug aangaf door te fluiten, zette de Nachtegaal zijn lied verder.
In het boek las ik dat de opname van de Vink zeer moeizaam verliep. Door telkens rond de microfoon te vliegen, kwam de Vink pas op de ingestelde plaats wanneer de technici besloten te stoppen. Het was dankzij de waarnemingen van hare majesteit, dat het alsnog lukte door een micro aan een andere niet al te hoge boom te plaatsen.
In totaal bracht het project 250 opnames aan ongeveer 25 speeluren bij elkaar. De platen werden verder behandeld in een fabriek te Hayes (UK) en nadien teruggezonden naar Laken. Het was de koningin die uren besteedde aan het optekenen en bespreken en uitkiezen van de bruikbare passages.
De vier speelplaten laten de zang en roep van 35 vogelsoorten horen. In het boek worden de zangers onderverdeeld in 4 groepen m.b.t. de complexiteit van de zang:
- zangers met hoog ontwikkelde zang
- minder ontwikkelde zang
- primitieve zang
- uitsluitend kreten
Tijdens mijn bezoek aan het Archief van het Koninklijk Paleis, kreeg ik de kans om Koningin Elisabeth’s project in te kijken. Alle correspondenties tussen haar en de heer Koch werden afwisselend in het Duits of Engels geschreven. Ook kon ik brieven inlezen van haar kabinet en de regering.
Nog interessanter waren de duizenden brieven van vele Belgische en Nederlandse scholen met de vraag om een exemplaar. Na consultatie van de schoolbrieven stel ik vast dat er meer Waalse en Brusselse scholen geïnteresseerd waren dan Vlaamse. Bij de persoonlijke correspondenties van vogelaars, was er dan weer meer belangstelling uit Nederland dan Vlaanderen.
Nog interessanter waren de duizenden brieven van vele Belgische en Nederlandse scholen met de vraag om een exemplaar. Na consultatie van de schoolbrieven stel ik vast dat er meer Waalse en Brusselse scholen geïnteresseerd waren dan Vlaamse. Bij de persoonlijke correspondenties van vogelaars, was er dan weer meer belangstelling uit Nederland dan Vlaanderen.
Uit de ganse stapel viel mijn oog vooral op een brief van een vroegere veldwachter, de heer BESCHUYT Maurice, uit West-Vlaanderen. Hij schreef de brief om verschillende redenen. Voornamelijk voor de zelfstudie van enkele soorten, maar ook voor educatieve redenen naar het publiek toe om de vogels beter te beschermen tegen illegale vangst of jacht.
Niet vergeten dat vele vogelsoorten, laat staan de roofvogels, geen juridische bescherming genoten in die tijd.
Niet vergeten dat vele vogelsoorten, laat staan de roofvogels, geen juridische bescherming genoten in die tijd.
Tijdens het lezen van het boek kom ik volgende passage van Koningin Elisabeth tegen:
“Ik doe zulks niet alleen om wille van de bevordering van onderzoek en onderricht. In de eerste plaats wens ik aldus aan de millioenen mensen, die, door hun beroep, in besloten ruimten worden weerhouden, de gelegenheid te verschaffen, de schoonheden van de vogelzang te leren kennen en hen aan te moedigen, meer dan zij tot op heden hebben gedaan, hun vrije tijd aan de Natuur te besteden. Zulks brengt niet alleen genot en ontspanning voor de geest; het is ook voor de gezondheid van het hoogste belang.”
Wie deze collectie nog in het bezit heeft, kan zich fier en gelukkig prijzen, gezien er maar een klein deel aan het publiek werd verkocht. Velen zijn niet meer in goede staat of onvolledig.
Het boek heb ik jammer genoeg niet in het bezit, maar de speelplaten hebben bij mij thuis een mooie plaats gekregen.
Wie toch geïnteresseerd is in deze collectie kan contact opnemen met de Brusselse heemkundige kring, Laca, om een digitaal exemplaar te bemachtigen. Meer info vind je in de link.
